ชุมชนคุณธรรม “วัดสูงเม่น” ตั้งอยู่ หมู่ที่ 3 ตำบลสูงเม่น อำเภอสูงเม่น ถนนยันตรกิจโกศล ห่างจากตัวเมืองแพร่ 10 กิโลเมตร ปัจจุบันถูกยกให้เป็นวัดที่มีคัมภีร์ใบลานมากที่สุด และมีสภาพสมบูรณ์ที่สุดในโลก และเป็นวัดบ้านเกิดของ ครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า ครูบามหาเถรปฐมสังฆครูบาแห่งล้านนาไทย ผู้สร้างคัมภีร์ใบลานล้านนามากที่สุดในโลก จึงทำให้ชุมชนบ้านสูงเม่น เป็นเมืองพระธัมม์ของโลก เป็นเมืองศักดิ์สิทธิ์สำคัญของโลก หรือที่มีชื่อในปัจจุบันว่า เมืองคัมภีร์ธัมม์โบราณ
ชุมชนคุณธรรมวัดสูงเม่น เป็นชุมชนที่มีอัตลักษณ์โดดเด่น เรื่องเมืองคัมภีร์ธัมม์โบราณ ที่มีคัมภีร์ใบลานมากที่สุดในโลก โดยพระมหาเถระนักปราชญ์ของล้านนา คือ หลวงปู่ครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร ปฐมสังฆครูบาแห่งล้านนา เป็นผู้สร้างและรวบรวมคัมภีร์ใบลานล้านนามากที่สุดในโลก ภายในวัดมีสถาปัตยกรรมที่แฝงด้วยคติธรรมล้านนามากมาย ชุมชนมีประเพณีที่สำคัญ ซึ่งเป็นประเพณีที่เกี่ยวกับการอนุรักษ์คัมภีร์ธรรมใบลาน คือ “ประเพณีตากธัมม์ ตานข้าวใหม่ หิงไฟพระเจ้า” จัดขึ้นในวันขึ้น ๑๓ – ๑๕ ค่ำ เดือน ๒ ไทยภาคกลาง หรือเดือน ๔ เหนือเป็นประเพณีที่มีแห่งเดียวในโลก
แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม และประวัติศาสตร์
วิหารเมืองคัมภีร์
วิหารเมืองคัมภีร์ ไม่ปรากฏปีที่สร้างชัดเจน แต่มีการบูรณะเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๖๙ โดยเจ้าหลวงที่ครองเมืองแพร่ในสมัยนั้นเป็นผู้บูรณะ หน้าวิหาร มีพญานาคและช้างสามเศียร ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาวและประเทศไทย ซึ่งร่วมกันบูรณะวิหารหลังนี้ ที่เรียกว่า วิหารเมืองคัมภีร์ เพราะในอดีตเมื่อสร้างคัมภีร์ และมีพิธีเกี่ยวกับคัมภีร์จะมีการสมโภชคัมภีร์ ณ
วิหารนี้
หอธัมม์เจ้าเมือง (หอนิพพาน หรือ หอธัมม์แห่งความรักษ์)
ชื่อหอธัมม์เจ้าเมือง มาจากคัมภีร์ธัมม์ของเจ้าเมืองทั้งหมดจะเก็บอยู่ที่ภายในหอแห่งนี้ หอธัมม์เจ้าเมืองหลังนี้นับเป็นรุ่นที่ ๒ โดยรุ่นแรกนั้นชำรุดไปตามกาลเวลา เมื่อครั้งสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ วัดสูงเม่น ได้เสด็จพระราชดำเนินเข้าไปในหอธัมม์เจ้าเมืองด้วย สิ่งสำคัญภายในหอธัมม์นี้คือ “ตู้เจ้าหลวง”
หอฟ้าหรือ หอพระไตรปิฎกอักขระภาษาล้านนา
เป็นอาคารสร้างใหม่เมื่อ ปี พ.ศ.๒๕๕๓ ในอดีตมีหอนิพพานเพียงหอเดียวที่เป็นหอพระไตรปิฎก
ภายหลังจึงได้สร้างหอฟ้าขึ้นมาอีกหอหนึ่ง หอฟ้าหลังนี้สร้างเป็นอนุสรณ์ถึงครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร เนื่องจากเมื่อครั้งหลวงปู่ครูบามหาเถรเป็นเจ้าอาวาสที่วัดพระสิงห์ จังหวัดเชียงใหม่ ได้เป็นประธานสร้างหอไตร วัดสูงเม่นจึงได้สร้างหอฟ้าตามแบบจำลองหอไตรหลังนั้นขึ้นมาเพื่อเป็นเครื่องระลึกถึงท่าน ภายในบรรจุคัมภีร์ใบลานที่เป็นพระไตรปิฎกทั้งหมด
หอมนุษย์ หรือ พิพิธภัณฑ์คัมภีร์ ใบลาน
เป็นหอประวัติครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร จัดแสดงประวัติและเครื่องอัฏฐบริขารของท่าน ที่สำคัญ ยังนับเป็นส่วนจัดแสดงคัมภีร์ธัมม์ใบลาน องค์ความรู้เกี่ยวกับธัมม์ใบลานและอักษรล้านนา นับเป็นส่วนหนึ่งของการจัดการด้านการท่องเที่ยวเมื่อนักท่องเที่ยวมาเยี่ยมชมวัดสูงเม่นจะมาเยี่ยมชมและศึกษาประวัติท่านในหอมนุษย์นี้
สัญลักษณ์สถาน
ตั้งอยู่บริเวณสนามหน้าที่ว่าการอำเภอ สูงเม่น เป็นสถานที่บอกเล่าเรื่องราวพระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ ๙ และ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ในคราวเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมราษฎรชาวแพร่ ระหว่าง ปี ๒๕๐๑– ๒๕๒๕ รวม ๘ ครั้ง โดยจัดสร้างเป็นสถาปัตยกรรมผ่านงานศิลปะ รูปปูนปั้นที่ประดับอยู่โดยรอบสัญลักษณ์สถาน รูป ๘ เหลี่ยม เพื่อรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของล้นเกล้าฯ ทั้งสองพระองค์ ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์ทุกพระองค์
พลับพลาที่ประทับของพระบาทสมเด็จ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร
ตั้งอยู่กลางสระน้ำภายในที่ว่าการอำเภอสูงเม่น สร้างขึ้นด้วยไม้สักทองทั้งหลังเป็นอาคารจตุรมุข
เพื่อใช้ถวายการรับเสด็จของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช
บรมนาถบพิตร รัชกาล ที่ ๙ และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวงในคราวเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมราษฎรอำเภอสูงเม่น เมื่อวันจันทร์ที่ ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๐๑
แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร
ไร่นา สวนผสม “น้ำครึ่งแก้ว”
ไร่นาสวนผสม “น้ำครึ่งแก้ว” เป็นของนายชณภพ ไกรศักดิ์ ได้น้อมนำเอาแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร รัชกาลที่ ๙ มาเป็นแนวทางโดยนำภูมิปัญญาพื้นบ้านและเทคโนโลยีต่าง ๆที่เหมาะสม และไม่ทำลายสิ่งแวดล้อมมาปรับใช้กับพื้นที่ไร่นาสวนผสมของตนเอง เพื่อการพัฒนาพื้นที่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เป็นแหล่งเรียนรู้ ศึกษาดูงาน ฐานกิจกรรมสำหรับเด็ก เยาวชน ประชาชนและผู้ที่สนใจ
กิจกรรมการท่องเที่ยว
“เวียนธัมม์”
– หอมนุษย์ คือ พิพิธภัณฑ์ คัมภีร์ใบลานนักท่องเที่ยวนำคัมภีร์ธัมม์ มาทำประทักษิณเวียนรอบกลองโบราณ หรือ กลองบูชาธัมม์ ๓ รอบ จะมีมัคคุเทศก์น้อยช่วยแนะนำการเลือกธัมม์ให้เหมาะกับวันเกิด (เลือกสีผ้าห่อคัมภีร์ให้ตรงกับสีวันเกิด) ปีเกิด (เลือกธัมม์ที่มีเนื้อหาตรงกับปีเกิด) การถวายคัมภีร์ในพระพุทธศาสนา สมัยก่อนจะถวายคัมภีร์ตามวันเกิด เพื่อเสริมกัน เช่น หากประสงค์เป็นเจ้าเมืองจะต้องถวายธรรม “กรรมวาจา” เพราะจะส่งเสริมเรื่องตำแหน่ง ซึ่งรายละเอียดจะถูกระบุอยู่ในคัมภีร์ โดยธัมม์แต่ละเรื่องจะมีอานิสงส์ที่แตกต่างกัน
– หอฟ้า คือ หอพระไตร ปิฎกหลังใหม่ หอฟ้าเป็นที่ประดิษฐานพระไตรปิฎกอักษรธรรมล้านนา มัคคุเทศก์จะให้นักท่องเที่ยวเลือกสีผ้าห่อคัมภีร์พระไตรปิฎก ตามปีเกิดที่อยู่ในตู้ธรรมรอบนอก
จากนั้นจะนำนักท่องเที่ยวเวียนธัมม์ประทักษิณ ๓ รอบ เรียนว่า “เวียนธัมม์ พระไตรปิฎก” รอบตู้
พระธรรมไม้สักทอง ซึ่งเป็นประธานของหอฟ้า ระหว่างเวียนธัมม์นิยมให้สวดมนต์ระลึก ถึงคุณพระศรีรัตนตรัยรอบแรกสวดบทสรรเสริญพระพุทธคุณ รอบสองสวดบทสรรเสริญพระธรรมคุณ
และรอบสามสวดบทสรรเสริญพระสังฆคุณ
– หอนิพพาน คือ หอพระไตรปิฎกหลังเดิม จุดดั้งเดิมที่นักท่องเที่ยวจะมาเวียนธัมม์รอบตู้เจ้าหลวง เรียกว่า “เวียนธัมม์เจ้าเมือง” ระหว่างเวียนธัมม์นิยมสวดมนต์ระลึก ถึงคุณพระศรีรัตนตรัย รอบแรกสวดบทสรรเสริญพระพุทธคุณ รอบสองสวดบทสรรเสริญพระธรรมคุณ และรอบสามสวดบทสรรเสริญพระสังฆคุณ
การห่อ คัมภีร์ธัมม์
หอมนุษย์คือพิพิธภัณฑ์คัมภีร์ใบลาน นักท่องเที่ยวจะได้ฝึกห่อคัมภีร์ด้วยตนเอง โดยมีชาวบ้านอาสาสมัครเป็นพี่เลี้ยง เมื่อนักท่องเที่ยวห่อคัมภีร์เสร็จจะได้มาทำประทักษิณเวียนรอบกลองโบราณ หรือ กลองบูชาธัมม์ ๓ รอบแล้ว จะนำธัมม์คัมภีร์ ไปถวายเบื้องหน้าพระประธาน และรูปเหมือนครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร พร้อมกล่าวคำบูชา
การจารธัมม์
หอมนุษย์คือพิพิธภัณฑ์คัมภีร์ใบลาน นักท่องเที่ยวจะได้ฝึกจารธัมม์ด้วยตนเอง โดยมีชาวบ้านอาสาสมัครเป็นพี่เลี้ยง เมื่อนักท่องเที่ยวจารธัมม์เสร็จจะได้มาทำประทักษิณเวียนรอบกลองโบราณ หรือกลองบูชาธัมม์ ๓ รอบแล้ว จะนำธัมม์คัมภีร์ ไปถวายเบื้องหน้าพระประธานและรูปเหมือนครูบากัญจนอรัญญวาสีมหาเถร พร้อมกล่าวคำบูชา
การทำเฟอร์นิเจอร์ ไม้สักทองแพร่
ร้านศักดิ์สิทธิ์เฟอร์นิเจอร์ ไม้สักทองแพร่ ศักดิ์สิทธิ์เฟอร์นิเจอร์ไม้สักทองแพร่ เป็นผู้นำด้านไม้สักในจังหวัดแพร่ มีประสบการณ์มากกว่า ๓๐ ปี มีใบอนุญาตที่ถูกต้อง ผลิตโดยสล่าพื้นบ้านคนสูงเม่น เป็นแหล่งเรียนรู้ ศึกษาดูงาน ด้านไม้สักที่ครบวงจรสามารถทำตามแบบที่ลูกค้าสั่ง การซื้อสินค้า เช่น ประตู หน้าต่าง โต๊ะ ตู้ รวมถึงอุปกรณ์
ผ้าด้นมือ กลุ่มแม่บ้าน เม่นทองพัฒนา
กลุ่มแม่บ้าน เม่นทองพัฒนา ผ้าด้นมือกลุ่มแม่บ้านเม่นทองพัฒนา มีกระบวนการผลิตและจำหน่ายครบวงจร เป็นแหล่งเรียนรู้ ศึกษาดูงาน และสามารถทำตามแบบที่ลูกค้าสั่ง เพียงแค่ส่งแบบฟอร์ม ขนาดงานที่สั่งทำ รวมถึงอุปกรณ์ตกแต่งบ้านทุกชนิด ผ่านช่องทางไลน์หรือเฟซบุ๊ก
ไร่นาสวนผสม “น้ำครึ่งแก้ว”
ไร่นาสวนผสม “น้ำครึ่งแก้ว” ไร่นาสวนผสม “น้ำครึ่งแก้ว” ของนายชณภพ ไกรศักดิ์ ได้น้อมนำเอาแนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร มาปฏิบัติตาม โดยนำภูมิปัญญาและเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่เหมาะสมและไม่ทำลายสิ่งแวดล้อมมาปรับใช้กับพื้นที่ของตนเอง เพื่อการพัฒนาพื้นที่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เป็นแหล่งเรียนรู้ ศึกษาดูงาน ฐานกิจกรรมสำหรับเด็ก เยาวชน ประชาชนและผู้ที่สนใจ
ที่มา กระทรวงวัฒนธรรม