ในอดีตเรือสำเภาที่ล่องมาค้าขาย ในเรือมีพี่น้องชาวจีนเดินทางมาด้วยกัน ๓ คน คือ พี่คนโตชื่อจีนเครา คนรองชื่อจีนขาน น้องคนสุดท้องชื่อจีนกู่ เมื่อล่องเรือมาถึงบริเวณเขายี่สารในอดีตซึ่งเป็นท้องทะเล เกิดอุบัติเหตุเรือพุ่งชนภูเขาจนเรือแตก ซึ่งก็คือบริเวณด้านหลังเขายี่สาร ที่เรียกกันว่า อู่ตะเภา พี่น้องทั้งสามจึงพลัดพรากจากกันไป โดยจีนขานอยู่ที่เขายี่สาร และได้รับการขนานนามเป็นพ่อปู่ศรีราชา ถือเป็นต้นกำเนิดชุมชนเขายี่สาร
เขายี่สาร เป็นภูเขาลูกเดียวในจังหวัดสมุทรสงคราม จึงมีวิถีชีวิต ความเป็นอยู่ การประกอบอาชีพ อาหารการกิน ฯลฯ ที่แตกต่างจากชุมชนอื่น ๆ ในจังหวัดสมุทรสงคราม มีโบราณสถานสำคัญ เก่าแก่ และมีพิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สาร ซึ่งรวบรวมภูมิปัญญา และความรู้เกี่ยวกับชุมชน มีงานหัตถกรรม การประกอบอาชีพที่น่าสนใจและมีอาหารพื้นถิ่นที่หารับประทานที่อื่นไม่ได้
แหล่งท่องเที่ยวทางวัฒนธรรม และประวัติศาสตร์
วัดเขายี่สาร
เป็นวัดเก่าแก่ที่สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย และมีสิ่งที่น่าสนใจภายในวัด ได้แก่ พระวิหารบนยอดเขาที่มีลักษณะเป็นรูปเรือ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธบาทสี่รอยซึ่งเป็นองค์ประธานของวัด รวมทั้งหลวงพ่อปากแดง พระพุทธรูปปางมารวิชัยอันเป็นงานช่างฝีมือชาวขอม หน้าวิหารแห่งนี้มีพระพุทธรูปแบบทรงเครื่องปางยืน พระมณฑปและบานประตูสลักไม้ศิลปะสมัยอยุธยา ตอนปลายซึ่งเป็นงานประณีตศิลป์ขั้นสูง
– ถ้ำพระนอน อันเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธไสยาสน์ซึ่งมีนิ้วพระบาทเก้านิ้ว
พิพิธภัณฑ์บ้านเขายี่สาร
ก่อตั้งราวปี พ.ศ. ๒๕๓๙ โดยรวบรวมข้าวของเครื่องใช้และโบราณวัตถุจากวัดเขายี่สาร รวมทั้งสิ่งของที่รับบริจาคมาจากชาวบ้านในชุมชนยี่สาร เพื่อนำมาจัดแสดงให้ผู้สนใจอันเป็นการเผยแพร่ความรู้ทางด้านโบราณคดีและอนุรักษ์ไปด้วยในคราวเดียวกัน พิพิธภัณฑ์แห่งนี้เปิดให้ชมเฉพาะวันเสาร์และอาทิตย์สามารถเข้าชมได้ทุกวันตั้งแต่เวลา ๐๘.๐๐-๑๖.๐๐ น.
ศูนย์เรียนรู้การทำผ้ามัดย้อม
ก่อตั้งขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๓ เป็นกลุ่มที่เกิดขึ้นจากชาวชุมชน ที่ต้องการนำภูมิปัญญาท้องถิ่น เรื่องการมัดย้อมผ้าด้วยสีธรรมชาติ จากพืชป่าชายเลนมาพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ ที่มีคุณภาพ มีเอกลักษณ์ โดยเลือกส่วนที่เป็นเปลือกไม้ หรือใบไม้ของพืชป่าชายเลนมาต้มให้ได้น้ำสีเข้มข้น นำผ้าฝ้ายที่ขจัดไขมันออกแล้วมามัดเพื่อสร้างลวดลายแล้วแช่ในน้ำย้อม จากนั้นจึงนำไปซักและตากในที่ร่ม นำผ้าที่ย้อมจากสีธรรมชาติพืชป่าชายเลนไปแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายตามประโยชน์ของการใช้สอย
แหล่งท่องเที่ยวทางธรรมชาติ และการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ
ศูนย์การเรียนรู้ป่าชายเลน
ชมวิธีการอนุรักษ์ป่าชายเลน ของชาวชุมชนยี่สาร ที่ดูแลป่าไม้ และปลูกป่าทดแทน
ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงโรงเรียนวัดเขายี่สาร
โรงเรียนวัดเขายี่สาร ได้ส่งเสริมการเรียนรู้ให้เด็กดำรงชีวิตตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เช่น การปลูกผักสวนครัว การแสดงหุ่นสาย และเปิดให้บุคคลภายนอก ได้เข้ามาศึกษาเรียนรู้
กิจกรรมการท่องเที่ยว
กิจกรรมการทำผ้ามัดย้อม กลุ่มเปลือกไม้
กลุ่มเปลือกไม้ บ้านเขายี่สาร ทดลองทำผ้ามัดย้อมจากเปลือกไม้ด้วยพืชป่าชายเลน สืบทอดภูมิปัญญาและสร้างลวดลายที่ไม่เหมือนใคร อีกทั้ง ยังสามารถ ช็อปปิ้งผลิตภัณฑ์ต่าง ๆ เช่น เสื้อ กระเป๋า หมอน
ที่มา กระทรวงวัฒนธรรม